क्रांतिकारक कट खटले : एक ऐतिहासिक पुनरावलोकन
१९व्या शतकाच्या शेवटी आणि २०व्या शतकाच्या प्रारंभी अनेक क्रांतिकारकांनी ब्रिटीश सरकारच्या विरोधात विविध कट रचले आणि देशाच्या स्वातंत्र्यासाठी आपले जीवन त्यागले. आता आपण काही महत्त्वाच्या क्रांतिकारक कट प्रकरणांची चर्चा करू.
चाफेकर बंधूंचा कट (१८९७)
(चाफेकर बंधू - दामोदर, बालकृष्ण)आणि वासुदेव - यांनी पुण्यातील ब्रिटिश अधिकारी रँड आणि आयर्स्ट यांची हत्या केली. १८९७ साली प्लेगच्या साथीत नागरिकांवर होणाऱ्या अत्याचारांना उत्तर म्हणून त्यांनी हा कट रचला. या कृत्यामुळे संपूर्ण देशात एक नवी प्रेरणा निर्माण झाला.
नाशिकचा अनंत कान्हेरे कट (१९०९)| नाशिक कट खटला:
नाशिकचा अनंत कान्हेरे यांनी ब्रिटिश जिल्हाधिकारी जॅक्सन यांची हत्या केली. २१ डिसेंबर १९०९ रोजी नाशिकमध्ये हा कट अंमलात आला. कान्हेरे यांच्या सोबत विनायक देशपांडे आणि कृष्णाजी कर्वे यांचा सहभाग होता.
अलीपूर कट (१९०८)
अलीपूर कट हे भारतातील सर्वात प्रसिद्ध क्रांतिकारक कट प्रकरणांपैकी एक आहे. अरविंदो घोष आणि त्यांच्या सहकाऱ्यांनी या कटात भाग घेतला. त्यांचे उद्दिष्ट ब्रिटिश अधिकारी किंग्सफोर्ड यांची हत्या करणे होते. मात्र, हा कट अपयशी ठरला आणि अनेक क्रांतिकारकांना अटक झाली. या कटाच्या चौकशीमुळे अरविंदो घोष यांना स्वातंत्र्यलढ्यातील त्यांच्या भूमिकेबद्दल अधिक प्रसिद्धी मिळाली.
दिल्ली-लाहोर षडयंत्र (१९१२):
दिल्ली-लाहोर षडयंत्रात ब्रिटिश व्हाइसरॉय लॉर्ड हार्डिंग्ज यांच्या हत्येचा कट रचला गेला. रास बिहारी बोस आणि साचींद्रणाथ सान्याल यांनी या कटाचे नेतृत्व केले. २३ डिसेंबर १९१२ रोजी दिल्लीतील चांदणी चौकात हा कट अंमलात आला, मात्र हार्डिंग्ज बचावले आणि अनेक क्रांतिकारकांना अटक झाली.
काकोरी कट प्रकरण (१९२५) :
काकोरी कट प्रकरण हे भारतीय क्रांतिकारक चळवळीतील एक महत्वपूर्ण पाऊल होते. ९ ऑगस्ट १९२५ रोजी, हिंदुस्थान रिपब्लिकन असोसिएशनचे (HRA) क्रांतिकारकांनी काकोरी येथील रेल्वे गाडी लुटली. यामध्ये रामप्रसाद बिस्मिल, अशफाकउल्ला खान, राजेंद्र लाहिरी आणि रोशन सिंग यांचा सहभाग होता. हा कट ब्रिटिश सरकारच्या खजिन्याची चोरी करण्याचा प्रयत्न होता, जेणेकरून क्रांतिकारक चळवळीसाठी निधी मिळवता येईल. यामुळे अनेक क्रांतिकारकांना मृत्युदंडाची शिक्षा झाली.
भगतसिंग आणि साथीदारांचा कट (१९२८-१९३१):
भगतसिंग, राजगुरू आणि सुखदेव यांनी लाला लाजपत राय यांच्या मृत्यूसाठी जबाबदार असलेल्या ब्रिटिश पोलिस अधिकारी सॉनडर्स यांच्या हत्येचा कट रचला. १९२९ मध्ये भगतसिंग आणि बटुकेश्वर दत्त यांनी दिल्लीतील सेंट्रल असेंब्लीमध्ये बॉम्ब फेकला. या कृत्यांमुळे ब्रिटिश सरकारच्या विरोधातील आंदोलनाला नवी दिशा मिळाली. भगतसिंग, राजगुरू आणि सुखदेव यांना फाशीची शिक्षा झाली आणि त्यांचे बलिदान भारतातील स्वातंत्र्यलढ्यात अजरामर झाले.
चिटगाव शस्त्रागार चोरी (१९३०)|चितगाव कट:
चिटगाव शस्त्रागार चोरी प्रकरण हे बंगालमधील क्रांतिकारक चळवळीतील एक महत्वाचे पाऊल होते. सूर्य सेन यांच्या नेतृत्वाखालील क्रांतिकारकांनी चितगाव मधील शस्त्रागार लुटले आणि ब्रिटिश सरकारच्या दडपशाहीचा प्रतिकार केला. यामध्ये प्रीतिलता वड्डेदार आणि कल्पना दत्त यांचा महत्वाचा सहभाग होता. या घटनेमुळे बंगालमधील क्रांतिकारक चळवळीला नवा उन्माद मिळाला.पण ब्रिटिशांनी या सर्वांना पकडले.त्यातच प्रितीलता वड्डेदार यांनी सायनाईड ची गोळी खाऊन आत्महत्या केली.
निष्कर्ष:
भारतीय स्वातंत्र्य संग्रामात क्रांतिकारक कट प्रकरणांनी महत्त्वाची भूमिका बजावली. या क्रांतिकारकांच्या बलिदानामुळेच आज आपण स्वतंत्र भारतात जगत आहोत. त्यांचे कर्तृत्व आणि त्याग आपल्याला नेहमीच प्रेरणादायी ठरेल.
हा लेख तुम्हाला आवडल्यास, कृपया तुमच्या विचारांची प्रतिक्रिया द्या आणि तुमच्या मित्रांसोबत शेअर करा. आपले मत आम्हाला आवर्जून कळवा.
Ask what you want